Plantatorzy, Plantacje

Ponad 80% roślin na świecie zapylanych jest przez owady. Owocowanie większości tych roślin nie byłoby możliwe bez zapylenia, czyli przeniesienia ziarna pyłku na znamię słupka. Rośliny wykazują szereg przystosowań do zapylaczy.

Aby zwabić owady zapylające, często wytwarzają duże i barwne kwiaty lub duże skupiska drobnych kwiatów tworzących kwiatostany. U niektórych roślin część kwiatów w kwiatostanie jest bezpłodna i służy wyłącznie do zwabiania zapylaczy intensywną barwą lub zapachem, a także słodkim nektarem.

Plony obcopylnych gatunków roślin w dużej mierze zależą od warunków sprzyjających oblotowi owadów zapylających, szczególnie pszczół. Pszczoła miodna i inne owady zapylające poszukując pokarmu kierują się zapachem wydzielanym przez kwitnące rośliny. Wykorzystując silną reakcję pszczół na zapach, można kierować je na uprawy wymagające lepszego zapylenia. Jest to możliwe dzięki opryskiwaniu roślin atraktantami. Najczęściej są to preparaty pochodzenia roślinnego, które stanowią kompozycję kilku związków zapachowych, służące przywabianiu pszczół do roślin, których kwiaty są mało atrakcyjne. Dzięki zastosowaniu atraktantów w efektywny sposób podnosi się atrakcyjność kwiatów różnych roślin i przyczynia się do zwiększenia wydajności pracy pszczół i innych owadów zapylających, w następstwie czego uzyskuje się wzrost wielkości i jakości plonu. Przykładem takiego preparatu jest Pollinus. Jego aktywne składniki imitują feromon wydzielany przez pszczoły zwiadowczynie dla wskazania zbieraczkom źródła pożytku. Silny, kwiatowy zapach zwabia pszczoły, trzmiele oraz inne owady zapylające. Zwiększa więc atrakcyjność kwiatów, które w normalnych warunkach byłyby uznane przez nie za mało atrakcyjne, np. z powodu zapachu lub małej ilości wydzielanego nektaru. Pszczoły odnajdują opryskaną plantację i nie szukają nektaru na kwiatach konkurencyjnych. Preparat maksymalizuje również zapylenie, kiedy okres zapylania jest skrócony, czy to z powodu złych warunków pogodowych np. niska temperatura (10-15o C), pochmurna pogoda, czy też gdy dana uprawa ma krótki okres zapylenia. Zalecany jest również do stosowania w rejonach, w których kwitną uprawy konkurencyjne – bardziej atrakcyjne dla pszczół.

Na plantacji potraktowanej atraktantem pszczoły pojawiają się w większej liczbie i pracują aktywniej. Dzięki temu zwiększa się efektywność zapylenia, czego następstwem jest wzrost jakości i wielkości plonu. Dla poprawienia warunków zapylenia zaleca się ustawianie od 2 do 4 rodzin pszczelich na hektarze plantacji.

Prawidłowe wykształcenie owoców, regularność kształtu oraz ich wielkość jest w dużym stopniu związana z właściwym zapyleniem i wykształceniem nasion. Np. do pełnego zapłodnienia kwiatów jabłoni potrzeba ok. 10 ziaren pyłku, w przypadku ogórka niezbędne są setki ziaren pyłku. Wówczas ilość nasion jest maksymalna a owoce są dobrze rozwinięte. Owoce powstające przy niepełnym zapłodnieniu są często mniejsze, niekształtne, mają mniejszą ilość nasion zgromadzoną najczęściej w silniej rozwiniętej części owocu. Większa ilość nasion w owocu wpływa nie tylko na wzrost ich wielkości i właściwy kształt ale poprawia również ich zdolność przechowalniczą. Wiąże się to z dodatnim wpływem liczby nasion na zawartość wapnia w owocach.


Z kwiatów dobrze zapylonych powstają zawsze duże owoce. Jak widać z powyższego wykresu owoce do 70 mm miały mniej niż 6 dobrze wykształconych nasion. Natomiast te duże powyżej 80 mm więcej niż 6.

Uprawy sadownicze
Skuteczność opryskiwania jabłoni atraktantem oceniania była w 2004 roku w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa (ISK). Jabłonie odmiany ‘Jonagold’ opryskiwano preparatem Pollinus na początku kwitnienia (5-10% kwiatów było otwartych) w dawce 1 l/ha przy wydatku cieczy około 500 l/ha. Wykazano, że liczba nasion w owocu z drzew opryskiwanych była istotnie wyższa w porównaniu do owoców z drzew nie traktowanych powyższym środkiem. Jabłka z nielicznymi nasionami są gorzej odżywione wapniem i częściej ulegają rozpadom miąższu lub gorzkiej plamistości podskórnej. Zawiązki i owoce o większej liczbie nasion produkują więcej auksyn (regulator wzrostu). Transport auksyn z rozwijających się tkanek sprzyja lepszemu ich zaopatrzeniu w wapń a co za tym idzie poprawieniu ich zdolności przechowalniczej. Pod wpływem opryskiwania drzew atraktantem średnia masa owocu zwiększyła się o 20%, a plon owoców wzrósł o 21%.

W ISK oceniano również skuteczności opryskiwania preparatem w uprawie wiśni odmiany ‘Łutówka’. Zwyżka plonu owoców wyniosła 18% w pierwszym roku i 40% w drugim roku badań. W doświadczeniu tym opryskiwania wykonywano na początku kwitnienia, gdy 10-15% kwiatów było otwartych. ‘Łutówka’ jest odmianą samopłodną, tj. do owocowania nie wymaga pyłku innej odmiany a kwiaty wiśni są bardziej atrakcyjne dla owadów niż kwiaty jabłoni (zawierają więcej cukru w nektarze). Wskazuje to, że pozytywne działanie atraktantów może mieć miejsce nie tylko u jabłoni i grusz będącymi gatunkami obcopylnymi, ale także u gatunków samopłodnych, których kwiaty „z przyjemnością” odwiedzane są przez pszczoły.

Preparat może być z powodzeniem stosowany także na plantacjach porzeczki czarnej i truskawek. Należy jednak jeszcze raz podkreślić, że skuteczność opryskiwania preparatem będzie wysoka jeśli w sadzie będzie wystarczająca liczba rodzin pszczelich (2-4 ule na 1 ha sadu). Ule należy dostarczyć do sadu na początku kwitnienia. Wcześniejsze sprowadzenie uli do sadu może spowodować „rozbiegnięcie” się pszczół na okoliczne kwitnące uprawy.

Uprawy warzywnicze
Przydatność atraktantów do poprawiania zapylenia różnych warzyw została przebadana w doświadczeniach prowadzonych w Instytucie Warzywnictwa w Skierniewicach. Szczególnie korzystnie reaguje na tę grupę preparatów ogórek w uprawie polowej. Wiadomo, że na skutek niedostatecznego zapylenia jego kwiatów mogą powstawać owoce zniekształcone, a pszczoły zbierają z nich mało pyłku, toteż dla dobrego ich zapylenia konieczne jest kilkakrotne odwiedzanie kwiatów przez owady zapylające. Najlepiej, gdy są one odwiedzane 8–12 razy. Zaobserwowano, że po potraktowaniu plantacji ogórka środkiem Pollinus częstotliwość odwiedzania kwiatów przez pszczoły znacznie się zwiększa. Stwierdzono, iż bezpośrednio po zabiegu na roślinach traktowanych tym środkiem liczba pszczół była nawet ponad dwa razy większa niż na roślinach nieopryskiwanych. W rezultacie plon handlowy owoców ogórka wzrastał o co najmniej 35%. Ogórki zbiera się wielokrotnie — trzeba tu podkreślić, że korzystny wpływ opryskiwania atraktantem odnotowano począwszy już od pierwszego, najpóźniej drugiego terminu zbioru. Jest to szczególnie ważne u odmian uprawianych na wczesny zbiór.

Preparat może mieć zastosowanie nie tylko w uprawie ogórków przeznaczonych do bezpośredniego spożycia czy też przetwórstwa, ale także na plantacjach nasiennych. Powoduje bowiem lepsze zawiązywanie nasion i zwiększenie ich liczby.

Inne rośliny warzywne
Próby wykonane na plantacjach cebuli i kopru uprawianych na nasiona też potwierdziły możliwość wykorzystania atraktantów do poprawiania zapylenia i lepszego zawiązywania nasion. Cebula jest rośliną obcopylną, zapylaną też przez owady. Jednak, ze względu na małą atrakcyjność kwiatów — specyficzny zapach i niezbyt obfite nektarowanie - jest niezbyt często odwiedzana przez pszczoły, zwłaszcza, gdy mają one w sąsiedztwie do wyboru rośliny uprawne bardziej atrakcyjne czy też kwitnące chwasty. Po opryskaniu cebula nasienna staje się atrakcyjna dla pszczół. Atraktanty można stosować również na plantacjach nasiennych marchwi czy selera.

Rzepak
Od kilku lat prowadzone są również badania nad stosowaniem atraktantów w odmianach populacyjnych i heterozyjnych rzepaku ozimego. Badania prowadzono między innymi na Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu. Opryskiwano plantacje rzepaku jednokrotnie (na początku kwitnienia) i dwukrotnie (początek i pełnia kwitnienia). Badano również wpływ opryskiwania całej powierzchni plantacji, tylko obwódek plantacji i pasowo (co drugą ścieżkę technologiczną). Okazało się, że zwyżka plonu przy opryskiwaniu całej powierzchni i przy opryskiwaniu pasowym była na takim samym poziomie. W wypadku 1 zabiegu – w pełni kwitnienia plon był wyższy o około 7,9-9,1%. Po wykonaniu 2 zabiegów opryskiwania (początek i pełnia kwitnienia) przyrost plonu mieścił się w przedziale 10,6 do nawet 23%. Oprócz zwyżki plonu (na którą składała się większa liczba zawiązanych łuszczyn z większą ilością dobrze wykształconych nasion) obserwowano również wpływ na parametry jakościowe. Po zastosowaniu preparatu obserwowano większą MTN oraz pozytywny wpływ na zawartość tłuszczu surowego w nasionach (o ponad 1% większa w porównaniu do kombinacji nieopryskiwanej).

Najlepsze wyniki zwyżki plonu można uzyskać wykonując 2 zabiegi opryskiwania w okresie kwitnienia roślin. Pierwszy - na początku kwitnienia - gdy ok. 10-15 % kwiatów jest otwartych, drugi w pełni kwitnienia, gdy około 90 % kwiatów jest w pełni otwartych. Stosując preparat „oszczędnościowo”, tylko jeden raz podczas pełni kwitnienia, w dawce 1 l/ha, też można uzyskać korzystny wpływ na plon. Zabiegi należy wykonywać wcześnie rano w czasie ładnej pogody, najlepiej jeżeli nie zanosi się na deszcz. Preparat zwabiając pszczoły i inne owady zapylające do kwatery nim potraktowanej powoduje również pewną zwyżkę plonu w sąsiednich – nie opryskanych kwaterach. Zalecana dawka preparatu, niezależnie od uprawy w której jest on stosowany wynosi 1 l/ha. Różna jest natomiast zalecana ilość wody. W uprawach roślin warzywnych i rolniczych stosuje się 400 l wody na 1ha, a w sadach i plantacjach krzewów jagodowych 600 l wody na 1 ha.

Pollinus jest w pełni bezpieczny dla ludzi i zwierząt, także dla wszystkich owadów drapieżnych i pasożytniczych. Nie powoduje również żadnego ujemnego wpływu na rośliny. Zastosowanie preparatu podnosi opłacalność produkcji.

Dr inż. Andrzej Jarosz